Het officiële MedZine Blog

Internist Frank van Berkum van Ziekenhuisgroep Twente (ZGT), bij het algemene publiek bekend als Dr. Frank, heeft een boek geschreven voor patiënten met overgewicht, obesitas of diabetes mellitus type 2. In Het Hongerige Brein, dat op 19 november verschijnt, beschrijft Van Berkum uitvoerig het psychologische aspect van afvallen en de attitude ten aanzien van voeding. Hij behandelt alle mogelijke valkuilen op de weg naar gewichtsverlies. “Mijn doel is de zelfredzaamheid van mensen te vergroten”, aldus Van Berkum. Het Hongerige Brein wordt door zowel het Voedingscentrum als Universiteit Wageningen als het meest bruikbare boek voor de consument van het jaar aangeprezen. 

De aanleiding voor het boek komt uit de tijd dat ZGT nog een speciale kliniek had om mensen met overgewicht en obesitas beter te begeleiden met afvallen. Daar werd naast een dieet ook gebruik gemaakt van motivational interviewing, cognitieve gedragstherapie en groepsbehandelingen. Van Berkum: “Dat hebben we jarenlang zo gedaan, totdat het onmogelijk was om dat financieel in de lucht te houden.  We zaten toen wel een beetje met onze handen in het haar, want ondertussen waren we een groot centrum geworden voor het behandelen van patiënten met obesitas.” Om die reden heeft de internist alle kennis uit de kliniek gebundeld en omgezet naar lekentaal, zodat een brede doelgroep obesitaspatiënten, maar ook andere mensen met overgewicht, het kunnen gebruiken. “Het Hongerige Brein is in feite een boek voor zelfredzaamheid, maar de deskundigen die hebben meegelezen zeggen dat eigenlijk alle zorgverleners het zouden moeten lezen”, aldus Van Berkum. 

Inzicht in eigen eetgedrag

In Het Hongerige Brein maakt Van Berkum veelvuldig gebruik van metaforen en voorbeelden. De metafoor ‘FC Obesitas’, wat voor obesogene factoren staat, dient als rode draad in het boek. Van Berkum: “Afvallen moet je zien als een wedstrijd tegen een sterkere tegenstander, die je met de juiste coach toch kunt winnen. De tegenstander is sterker, want in de huidige maatschappij met alle verleidingen en reclames is het moeilijk te winnen van FC Obesitas. Daarvoor heeft de patiënt de juiste inzichten in zichzelf nodig. Net als autorijden moet je dat leren. In het begin is het erg lastig maar daarna gaat het automatisch. Eigenlijk zijn veel mensen gezond eten verleerd.”

Dysfunctionele gedachten

De twee grote valkuilen tijdens een afvalpoging zijn dysfunctionele gedachten en eetgewoontes. Van Berkum beschrijft hoe je dysfunctionele gedachten kunt herkennen en ombuigen naar positieve gedachten. Vervolgens moet de patiënt bepalen welk eetgedrag hij of zij vertoont. “Veel mensen van mijn patiënten zijn namelijk zogenaamde emo-eters ”, vertelt Van Berkum. “Zij hebben last van gevoelsblindheid en verwarren de signalen die hun hersenen geven.” De internist vertelt als voorbeeld over de show van Paul de Leeuw waar hij eens te gast was. De Leeuw vertelde toen openhartig over zijn eetbuien. Van Berkum: “Na die uitzending biechtten sommige patiënten aan mij op dat ze daar ook last van hadden, dat was voor hen een eyeopener geweest in hun eigen eetgedrag. Voor veel mensen dient eten namelijk als copingmechanisme.”

Om succesvol gewicht te verliezen is het daarom belangrijk dat mensen eerst dit inzicht in hun eigen gedrag krijgen. Helaas beginnen veel mensen onvoorbereid aan een dieet. Van Berkum: “Dan is de kans van slagen nihil, je gaat toch ook niet onvoorbereid op vakantie? Het inzicht in het eigen eetgedrag zorgt er niet alleen voor dat een dieetpoging succesvoller is, mensen worden ook gelukkiger als ze beter begrijpen waarom ze eetbuien hebben. Het maakt niet uit met wat voor dieet iemand gaat afvallen, als dat begrip er maar is.”

Minder insuline spuiten

Als internist ziet Van Berkum veel patiënten met diabetes type 2 die insuline moeten spuiten. Door deze patiënten gewicht te laten verliezen, hoeven ze geen insuline meer te spuiten. “Je zet mensen op caloriebeperking, halveert de medicatie en motiveert ze om verder af te vallen”, legt Van Berkum uit. “Dit doe ik al jaren en huisartsen in de omgeving krijgen het spelletje nu ook door, dus dat heeft effect.”

Artsen meer interesse voor leefstijl

“Leefstijladvies kan nog veel meer gezondheidswinst opleveren, terwijl een pilletje maar één probleem aanpakt”, aldus de internist. “Vijf jaar geleden waren leefstijlinterventies nog niet zo populair bij artsen, maar er is absoluut een omslag geweest. Artsen krijgen ook steeds meer interesse voor voeding en ze zien de indrukwekkende effecten van leefstijlverandering op insulinegebruik bij diabetes type 2.”

Wetenschappelijke onderbouwing

De afgelopen tweeëneenhalf jaar werkte Van Berkum samen met een aantal meelezende huisartsen, chirurgen, internisten, diëtisten, psychologen, psychiaters, fysiotherapeuten en hoogleraren aan Het Hongerige Brein, dat barstensvol referenties staat. “Ik vond het belangrijk dat de inhoud goed onderbouwd is”, legt Van Berkum uit. “Voor zorgverleners dient het als naslagwerk en je moet de patiënt ook niet onderschatten, want zij zijn sneller bij de bron dan je denkt.”

Het Hongerige Brein verschijnt 19 november 2014. Van Berkum presenteert het boek op 17 november 2014 met een uitgebreide lezing op de Universiteit Wageningen. Eerder publiceerde Van Berkum als ‘Dr. Frank’ Gezond slank met Dr. Frank (2010), Gezond slank met Dr. Frank deel 2 (2011) en Snel slank met Dr. Frank (2011).