Het officiële MedZine Blog

Hans Bos en Linde Meyaard over het nieuwe kennisinstituut voor fundamenteel kankeronderzoek  

Op 5 februari jl. werd het Oncode Institute geopend door Hare Majesteit Koningin Máxima. Er werd geen lint doorgeknipt en geen nieuw gebouw in gebruik genomen. Het Oncode Institute is een virtueel bedrijf, een kennisinstituut. “De focus van het instituut ligt op het fundamentele onderzoek. We willen echt begrijpen hoe kanker in elkaar zit, maar daarbij zeker ook een effect hebben op de behandeling van patiënten”, zegt prof. dr. Hans Bos, Chief Scientific Officer bij het instituut. Daarom de slogan: ‘Outsmarting cancer, impacting lives’.

Bos, hoogleraar Moleculair Kankeronderzoek bij het UMC Utrecht, is als Chief Scientific Officer lid van het managementteam en betrokken geweest bij de oprichting van het instituut. Over het idee voor het oprichten van het instituut zegt hij: “Het fundamentele kankeronderzoek in Nederland is heel erg goed. Maar de vertaling van de onderzoeksresultaten naar de kliniek kan en moet beter. En daar moeten wetenschappers bij geholpen worden.” Prof. dr. Linde Meyaard, hoogleraar Immuunregulatie bij het UMC Utrecht en onderzoeker bij het Oncode Institute, vult aan: “Er zijn eigenlijk twee aspecten van het wetenschappelijk onderzoek waar het Oncode Institute een nieuwe aanpak biedt. Het eerste aspect betreft de financiering van onderzoeksprojecten. Op dit moment wordt veel wetenschappelijk onderzoek gefinancierd via projectaanvragen, waarbij het beste project uitgezocht wordt. Voordeel van dit systeem is dat het competitief is: je laat mensen strijden om het beste voorstel. Groot nadeel is dat het erg traag is en eenmaal lopend onderzoek lastig bij te sturen is.” Het tweede aspect heeft te maken met de vertaalslag van de resultaten van het fundamentele onderzoek naar de klinische praktijk. Meyaard: “De doorontwikkeling van een bevinding naar een potentieel geneesmiddel blijkt een moeilijke stap. Het Oncode Institute probeert voor beide aspecten een oplossing te bieden, op een voor Nederland unieke manier.” 

Het initiatief voor het instituut komt uit de topsector en partijen uit deze sector (zie kader) hebben samen 120 miljoen euro in het Oncode Institute geïnvesteerd. Hiervan worden verschillende onderzoeksgroepen die voor het Oncode Institute gerekruteerd zijn, gedurende vijf jaar gefinancierd. Voor hun onderzoek hoeven zij geen projectaanvragen te schrijven, maar aan het einde van die vijf jaar wordt bekeken wat er met het onderzoek bereikt is. Wanneer een onderzoeksgroep een interessante bevinding heeft, wordt met behulp van een valorisatieteam gekeken wat de beste, snelste en goedkoopste manier is om die bevinding toepasbaar te maken voor de patiënt. 

Makkelijk delen van kennis

Het Oncode Institute is dus een echt kennisinstituut. Op dit moment zijn ongeveer 560 Nederlandse toponderzoekers vanuit 43 onderzoeksgroepen uit 9 instituten in het Oncode Institute verenigd. Meyaard: “Een enorm voordeel is dat we met 43 onderzoeksgroepen één groot netwerk vormen waardoor de kennisdeling veel makkelijker gaat.” Het instituut richt zich op zes verschillende onderzoeksthema’s: technologie, tumorgroei en resistentie, tumorsignalering, genetische instabiliteit, gepersonaliseerde behandelingen en immunotherapie. Meyaard: “Het instituut is opgezet om dat fundamentele kankeronderzoek stevig neer te zetten. Daar komt de innovatie vandaan, dat is de ingang van de nieuwe pijplijn.”

De keuze om de focus van het instituut zo duidelijk bij het fundamentele onderzoek neer te leggen is wel een belangrijk discussiepunt geweest. Bos: “We hebben ook best wat kritiek gekregen op deze keuze. Fundamentele wetenschappers zijn geen clinici, ze behandelen geen patiënten. Maar we hebben goed gekeken naar hoe we de kliniek het beste bij het onderzoek kunnen betrekken.” Zodoende is ervoor gekozen geld vrij te maken binnen het instituut, dat specifiek bestemd is voor onderzoek waarbij samenwerking met clinici een belangrijk onderdeel is. “We vragen de clinici ons te helpen om een goede verbinding te leggen tussen het fundamentele onderzoek en de klinische praktijk”, legt Bos uit. 

Checkpoints

Meyaard vormt samen met haar onderzoekers een van de 43 onderzoeksgroepen en richt zich op immunologische checkpoints. “Ik werk als immunoloog al twintig jaar aan hoe immuuncellen worden gereguleerd om te voorkomen dat het afweersysteem te hard gaat werken. Er zijn veel ziektes geassocieerd met een ontsporing van het immuunsysteem, en voor een groot deel van mijn carrière heb ik hier heel basaal onderzoek naar gedaan: welke checkpoints zijn er, wat zijn mogelijke nieuwe checkpoints, hoe werken ze?” Veel van Meyaards onderzoek is gedaan in de context van inflammatoire ziekten als reumatoïde artritis en systemische lupus erythematodes, maar ook in de context van immuunpathologie na een virale infectie. “Met de huidige doorbraak van de checkpointremmers bij kanker wordt ons onderzoek ineens in een ander licht bekeken, ik zit nu echt op een snijvlak. We merken dat veel van de investeringen die we hebben gedaan naar checkpoints direct toepasbaar zijn bij kanker. We kunnen deze bevindingen met behulp van het Oncode Institute nu sneller naar de kliniek brengen”, vertelt zij. 

Ondanks de doorbraak die met de huidige checkpointremmers bij kanker bereikt is, geeft Meyaard aan dat een behandeling met een checkpointremmer nog maar bij een select deel van de patiënten succesvol is. “Het is een revolutionair nieuwe stap, maar op het gebied van werkzaamheid valt nog veel te winnen. En daarnaast is het zo, en dat illustreert mooi waarom het een snijvlak is, dat wanneer je deze receptoren blokkeert, patiënten bijwerkingen krijgen die veel lijken op inflammatoire of auto-immuunziekten. In sommige gevallen kunnen deze ernstig zijn.”

Op dit moment werkt Meyaard aan een nieuwe klasse checkpoints. “De huidige remmers zijn heel erg gericht op de T-cellen, maar het ontremmen van andere immuuncellen zou ook efficiënt kunnen zijn”, vertelt zij. “Of mogelijk zijn er checkpoints die specifieker op bepaalde cellen tot expressie komen. Per kankersoort een behandeling op maat, daar valt nog veel in te onderzoeken.”

Organoïden

Ook Bos houdt zich nog bezig met onderzoek. Hij heeft zich de laatste tijd erg gericht op het onderzoek naar tumororganoïden, ontwikkeld door prof. dr. Hans Clevers - eveneens als onderzoeker betrokken bij het Oncode Institute. “Het onderzoek naar deze organoïden is een mooi voorbeeld van hoe de samenwerking tussen het fundamentele onderzoek en de kliniek zich vormgeeft in de praktijk”, zegt Bos. “Momenteel gebruiken wij organoïden om nieuwe combinaties van medicijnen te testen en we hebben een combinatie gevonden die goed werkt.” Hij voegt daar snel aan toe dat dat nog niets zegt over de werkzaamheid bij patiënten. “Maar we zijn nu wel met clinici in gesprek over de vervolgstappen. Die samenwerking tussen groepen, tussen fundamentele onderzoekers en clinici en de samenwerking met het valorisatieteam, dat is heel belangrijk”, aldus Bos.

Meerwaarde

Over de toekomst zijn beide professoren enthousiast. Bos: “De grootste horde die we hebben moeten nemen was het overtuigen van de medische centra dat het Oncode Institute een goed idee is. Maar volgens mij heeft deze manier van organiseren de toekomst. Wetenschappers worden niet meer beoordeeld op het aantal publicaties dat ze op hun naam hebben staan, maar op de meerwaarde die ze hebben gehad voor een bepaald onderzoek. Ik vind het fantastisch dat ik bij zo’n initiatief betrokken ben en ik geloof dat dit iets heel moois gaat worden.” Meyaard vult aan: “We beginnen niet bij nul. Er zijn al veel onderzoeksgroepen gerekruteerd die met mooi onderzoek bezig zijn en al veel bevindingen hebben. Ik hoop dat we over vijf jaar kunnen zeggen: we hebben zaken echt een stap verder gebracht en een impact gehad op de behandeling van patiënten.”

Kader. Financierende partijen

• -KWF Kankerbestrijding
• -Ministerie van Economische Zaken en Klimaat
• -Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap
• -Ministerie van Welzijn en Sport
• -Health~Holland
• -Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO)
• -Nederlandse organisatie voor gezondheidsonderzoek en zorginnovatie (ZonMW)
• -en de partnerinstituten AMC, Erasmus MC, Hubrecht Institute, LUMC, NKI, Princess Máxima Center, Radboudumc, Radboud Universiteit, UMC Utrecht

* Foto opening: Bas Uterwijk