Het officiële MedZine Blog

Recent zag ik op mijn spreekuur patiënt B van 57 jaar oud. Hij vertelde al jaren verschrikkelijke pijnaanvallen te hebben, gelokaliseerd rond zijn rechteroog. Ze begonnen toen hij 21 was. Meestal werd hij ’s nachts wakker van deze pijn en wist dan letterlijk niet waar hij het zoeken moest. Hij ging zijn bed uit om onder de douche te staan, zijn hoofd tegen de muur drukkend. Het viel hem op dat de pijn altijd bij zijn rechteroog zat. De aanvallen duurden meestal een uur, soms iets langer en er was niets dat hem hielp. 

In de afgelopen jaren had hij meerdere periodes van enkele weken waarin deze aanvallen optraden. Meestal in de nacht, maar later ook overdag. Hij werd steeds angstiger, omdat de pijn niet te verdragen was. Tijdens zijn zoektocht naar de oorzaak en behandeling van deze pijn bezocht hij onder andere de tandarts en de kaakchirurg. Er werd een kies getrokken, maar dat hielp niet. Via de KNO-arts, die niets kon vinden, werd hij naar mijn spreekuur verwezen. De diagnose clusterhoofdpijn was op basis van de anamnese snel gesteld en hij werd behandeld. Hiermee had hij snel controle over de pijn; meestal zakte de aanval na een paar minuten af. 

Heftige pijn rond het oog
Patiënt B is niet de enige die een lange zoektocht moest doorlopen voordat de diagnose werd gesteld. Clusterhoofdpijn is een vrij zeldzame aandoening en daarom wellicht niet erg bekend. En dat terwijl de diagnose is op basis van de anamnese eigenlijk gemakkelijk te stellen is. Hiervoor wordt een aantal criteria gebruikt: het gaat om aanvallen van heftige pijn, gelokaliseerd rondom het oog, aan één kant van het gelaat. De aanvallen duren een kwartier tot drie uur en er treden een of meer autonome verschijnselen op tijdens een aanval (een rood, of tranend oog, ptosis, miosis, zwelling van het ooglid, een loopneus aan de pijnlijke kant of juist een verstopte neus). De aanvallen doen zich een of meerdere keren per dag voor, opvallend genoeg vaak op vaste tijdstippen van de dag of nacht. De meeste patiënten hebben de aanvallen in clusters: gedurende een paar weken of maanden. Buiten deze clusters hebben zij geen last. Het optreden van deze clusters varieert van een paar keer per jaar tot eens in de paar jaar. Clusterhoofdpijn treedt het vaakst op bij mensen tussen 20 en 60 jaar en vaker bij mannen dan bij vrouwen. 

Behandeling
De aanvallen van clusterhoofdpijn worden behandeld met 100% zuurstof en/of sumatriptan-injecties. Vaak zijn deze methodes al na enkele minuten effectief en is de patiënt van de ondragelijke pijn verlost. Daarnaast moet meestal ook met een profylactische behandeling gestart worden. Het meest gebruikte middel hiervoor is verapamil, in oplopende dosering totdat effect is bereikt. Dat effect is vaak spectaculair, de overgrote meerderheid van de patiënten raakt hierdoor aanvalsvrij. Andere middelen die hiervoor worden gebruikt zijn prednison (stootkuur) en lithium. Het precieze werkingmechanisme is onbekend. Belangrijk is wel om de medicatie na de clusterperiode af te bouwen en te hervatten aan het begin van een eventuele nieuwe cluster. 

Herkenning is van groot belang
De impact van clusterhoofdpijn op het dagelijks leven van patiënten is niet te onderschatten. Niet voor niets wordt het ook wel ‘suicide headache’ genoemd. De pijn wordt omschreven als de ergste pijn die we kennen en leidt vaak tot angst en slaaptekort. Er zijn patiënten die niet meer durven te gaan slapen, omdat zij in de nacht aanvallen hebben. Dit houden zij natuurlijk niet vol, raken doodmoe en kunnen hun werk niet meer blijven doen. Ook is bekend dat patiënten met clusterhoofdpijn angstiger zijn en een lagere kwaliteit van leven ervaren dan mensen zonder hoofdpijn. Een snelle diagnose kan jarenlang leed besparen en herkenning van deze aandoening is dan ook van groot belang; niet alleen door neurologen maar ook door huisartsen, kaakchirurgen en KNO-artsen. 

Jorine van Vliet is neuroloog in het Slingeland Ziekenhuis in Doetinchem en lid van de Nederlandse Werkgroep Pijn (NWP), een commissie van de Nederlandse Vereniging voor Neurologie. De NWP stelt zich ten doel de kennis over chronische pijn bij alle artsen te vergroten.